Το 336 π.Χ, μετά τη δολοφονία του Φιλίππου Β΄, ο Αλέξανδρος Γ΄ανεβαίνει στον μακεδονικό θρόνο και ξεκινάει η περίοδος των ελληνιστικών χρόνων. Ο Αλέξανδρας Γ΄αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό πρόσωπο λόγω της ιδιαίτερης πολιτικής που χάραξε για την επέκταση και σταθεροποίηση του βασιλείου του. Υπήρξαν πολλές, διαφορετικές φάσεις και πολεμικά γεγονότα της εκστρατείας του Αλεξάνδρου Γ΄που οδήγησαν στη δημιουργία της αυτοκρατορίας του. Οι συνέπειες του έργου του Αλεξάνδρου Γ΄ θα αφήσουν το στίγμα τους όχι μόνο στην ιστορία του ελληνικού πολιτισμού αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τα κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία της πολιτικής του Αλεξάνδρου Γ΄
Διαφορετικά πολιτικά συστήματα και σατραπείες
Ο Αλέξανδρος Γ΄ είχε καταλάβει πως αν ήθελε να υπάρχει σταθερότητα στην τεράστια αυτoκρατορία που προσπαθούσε να εδραιώσει σε Δύση και Ανατολή (του τότε γνωστού κόσμου) έπρεπε να σεβαστεί και να βρει έναν τρόπο να λειτουργεί η αυτοκρατορία με ένα κράμα διαφορετικών συστημάτων διακυβέρνησης. Υπήρχαν για παράδειγμα η μακεδονική βασιλεία, η ασιατική μοναρχία και οι ελληνικές πόλεις-κράτη που θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να κρατήσουν τα χαρακτηριστικά τους. Έτσι δεν έγινε προσπάθεια συγχώνευσης των διαφορετικών πολιτευμάτων. Η επιτυχία της δημιουργίας μιας αυτοκρατορίας με τόσο διαφορετικά συστήματα διακυβέρνησης σε κάθε περιοχή της, ήταν αποτέλεσμα της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου που διασφάλιζε μια συνοχή στην αυτοκρατορία. Υπήρχαν για παράδειγμα κάποιες περιοχές που είχαν αυτονομία όπως ελληνικές πόλεις της ασιατικής ακτής από τις οποίες ο Αλέξανδρος Γ΄ θεωρήθηκε απελευθερωτής. Φυσικά σημαντική ήταν και η συνδρομή του μακεδονικού στρατού στη διασφάλιση της ειρήνης και στην αποφυγή εξεγέρσεων από τοπικούς ηγεμόνες.
Ο Αλέξανδρος Γ΄επέλεξε για την οργάνωση της διοίκησης και τον καταμερισμό των εξουσιών στις περιοχές της Ασίας, που αποτελούσαν άλλοτε την περσική αυτοκρατορία, να χρησιμοποιήσει το παλιό σύστημά τους. Η αυτοκρατορία των Περσών ήταν οργανωμένη σε σατραπείες. Οι σατράπες είχαν ένα είδος ανεξαρτησίας και κυβερνούσαν τον πληθυσμό των περιοχών τους. Για να γίνει αυτό ο Αλέξανδρος Γ΄ προχώρησε στην εγκατάσταση στρατιωτών και μισθοφόρων σε αποικίες. Ήταν ένας τρόπος για τον Αλέξανδρο Γ΄να επιβλέπει και να ελέγχει την κατάσταση στις σατραπείες. Λόγω του μεγέθους τον εδαφών της αυτοκρατορίας υπήρχε συνεχώς ο φόβος μίας ενδεχόμενης εξέγερσης
Αρχικά για την εσωτερική οργάνωση της ασιατικής αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου Γ΄ θα χρησιμοποιούνταν Μακεδόνες αξιωματικοί για τη διοίκηση των κατακτημένων σατραπειών. Όμως μετά τη μάχη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ) και τον διορισμό του Πέρση Μαζαίου ως σατράπη της περιοχής της Βαβυλωνίας, τα πράγματα αλλάζουν. Υπάρχει πλέον μία μίξη του μακεδονικού και του περσικού στοιχείου στη διακυβέρνηση. Αυτό όμως δεν σήμαινε πως ο Αλέξανδρος Γ΄ έδειχνε πλήρες εμπιστοσύνη στους Πέρσες. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός της αναδιάρθρωσης του στρατού. Ο Αλέξανδρος Γ΄ έβαλε σε σημαντικές θέσεις άντρες της εμπιστοσύνης του και κυρίως Μακεδόνες ώστε να σιγουρευτεί πως μπορούσε ανά πάσα στιγμή να κινηθεί κατά ενός σατράπη που θα αποφάσιζε να εξεγερθεί και να καταλύσει την εξουσία της αυτοκρατορίας και του ιδίου.
Εξέγερση, παραδειγματισμός και ο Αλέξανδρος Γ΄ως απελευθερωτής
Ένας σημαντικός κίνδυνος για το αυτοκρατορικό οικοδόμημα του Αλεξάνδρου Γ΄ ήταν ο κίνδυνος εξεγέρσεων. Όσο επεκτεινόταν γεωγραφικά τόσο πιο δύσκολη γινόταν η διαχείριση και οργάνωση της αυτοκρατορίας ώστε να υπάρχει έλεγχος και σταθερότητα.Για παράδειγμα οι Ιλλύριοι είχαν πραγματώσει εξέγερση και φήμες έλεγαν πως κατά τη διάρκεια της αναστολής της ο Αλέξανδρος είχε πεθάνει. Τότε οι Θηβαίοι βρήκαν την ευκαιρία να προχωρήσουν και οι ίδιοι σε εξέγερση. Ανακήρυξαν με ψήφισμα ανεξαρτησίας τον αποκλεισμό της μακεδονικής φρουράς στην Κάδμεια. Έτσι ο Αλέξανδρος Γ΄ κινήθηκε προς τη Θήβα με σκοπό του τον τερματισμό της εξέγερσης. Φτάνοντας στη Θήβα θα την καταστρέψει. Η γη της διαμοιράστηκε στους συμμάχους και οι πολίτες της κατέληξαν δούλοι. Η σκληρή τιμωρία επιβλήθει με κύριο σκοπό τον παραδειγματισμό των υπόλοιπων Ελλήνων και την αποφυγή παρόμοιων κινήσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην καταστροφή της αυτοκρατορίας.
Ακόμα μια πολιτική επιλογή του Αλεξάνδρου Γ΄ για την αποφυγή εξεγέρσεων, ήταν το γεγονός πως παρουσιαζόταν ως απελευθερωτής των λαών που είχαν υποδουλωθεί από τους Πέρσες. Παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει ο τρόπος μεταχείρισης των Λυδών, των Αιγυπτίων και των Βαβυλωνίων. Παράλληλα ο Μέγας Αλέξανδρος αναγνώρισε όσο προχωρούσε προς τα βάθη της Ανατολής τα επιτεύγματα των Περσών και επιθυμούσε την ειρηνική συνύπαρξη και ανάπτυξη των δύο πολιτισμών. Στην προσπάθεια του αυτή, διέταξε το 325 π.Χ. την εκτέλεση δύο Μακεδόνων διοικητών που είχαν κακομεταχειριστεί Μηδίους. Το συγκεκριμένο γεγονός μπορεί να αποτελέσει στοιχείο για την απόφαση του Αλεξάνδρου Γ΄ να είναι ακριβοδίκαιος και να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία όπου Έλληνες και Πέρσες θα συνυπάρχουν και θα αναπτύξουν έναν αμοιβαίο σεβασμό ανάμεσα τους.
Μία από τις πολιτικές του ώστε να υπάρχει σταθερότητα και να διατηρηθεί η ειρήνη ήταν το κάλεσμα για εθνολογική συγχώνευση. Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώτες είχαν παντρευτεί με περσίδες ώστε να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος Γ΄ νυμφεύθηκε τη Ρωξάνη, η οποία ήταν κόρη του πολέμαρχου Πέρση Οξυάρτη.
Επίσης στη διαδικασία αυτή ανήκει και η απόφαση του για την ανέγερση πόλεων στις περιοχές που κατακτούσε. Για παράδειγμα η ίδρυση της Αλεξάνδρειας είχε κυρίως στρατιωτικούς λόγους αλλά και πολιτικούς. Η μεταφορά Ελλήνων μισθοφόρων σε αυτές τις περιοχές βοήθησε στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού εκτός των ελληνικών συνόρων. Τα ελληνικά έθιμα, η παιδεία και η θρησκεία γίνονταν σιγά σιγά κομμάτι και της Ανατολής χωρίς όμως προσπάθεια επιβολής τους.
Μέρος της πολιτικής του Αλεξάνδρου Γ΄ ήταν η αναγνώριση των σταθερών πολιτικών, κοινωνικών και θρησκευτικών δομών των λαών που κατακτούσε. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί και ο τρόπος με τον οποίο έδειχνε τον σεβασμό του και προς τις θρησκείες των κατακτημένων λαών. Ήξερε πως ήταν ένας τρόπος ώστε να τον δεχτούν ως βασιλιά τους χωρίς να χρειαστούν αιματηρές μάχες. Παράδειγμα της πρακτικής αυτής που τον έκανε αρεστό στους κατακτημένους πληθυσμούς είναι το προσκύνημα του Αλεξάνδρου Γ΄στην Όαση της Σίβας στην Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιοι καλωσόρισαν τον Αλέξανδρο Γ΄ ως Φαραώ που είχε σχέση με τον Άμμωνα Δία.
Οι σημαντικότερες φάσεις και τα πολεμικά γεγονότα της εκστρατείας του Αλεξάνδρου Γ΄
H κατάκτηση της Ασίας
Πριν ξεκινήσει το μεγαλεπήβολο σχέδιο της κατάκτησης των εδαφών της Περσικής αυτοκρατορίας ο Αλέξανδρος Γ΄ το 335 π.Χ. νίκησε τους βαρβαρικούς πληθυσμούς στα βόρεια της Μακεδονίας, τους Αγριάνες και τους Παίονες. Επίσης αντιμετώπισε την εξέγερση των Ιλληρίων και των Θηβαίων. Εφόσον η ασφάλεια του μακεδονικού βασιλείου ήταν εγγυημένη πλέον ήταν έτοιμος να ξεκινήσει τη μεγάλη εκστρατεία. Το 334 π.Χ έχοντας τον ηγεμονικό ρόλο στη Συμμαχία της Κορίνθου αποβιβάζεται στην Ασία με τον στρατό των Ελλήνων.
Σημαντική ήταν η νίκη που κατάφερε στον Γρανικό ποταμό το 334 π.Χ. Κατάφερε να καταλάβει τη Λυδική πρωτεύουσα των Σάρδεων. Ακόμα πήρε με το μέρος του αρκετές ελληνικές πόλεις που «απελευθερώθηκαν» από την Περσική αυτοκρατορία.
Το επόμενο βήμα ήταν να κινηθεί νότια. Αφού ο Αλέξανδρος Γ΄ αντιμετώπισε τον Δαρείο, κυρίευσε το Γόρδιο στη σημαντική μάχη στην Ισσό τον Νοέμβριο του 333 π.Χ.
Ο Αλέξανδρος Γ΄ θα συνεχίσει νοτιότερα και θα καταλάβει τη Σιδώνα αλλά και την Τύρο που βρισκόταν στα συριοπαλαιστινιακά παράλια.
Η κατάκτηση της Αιγύπτου και το τέλος του βασιλιά Δαρείου των Περσών
Ο Αλέξανδρος Γ΄ παρουσιάζεται από τα ιστορικά γεγονότα ως ένα άτομο που είχε βάλει στόχο να κατακτήσει το σύνολο του Περσικού βασιλείου. Έτσι έφτασε μέχρι την Αίγυπτο όπου και ιδρύει την Αλεξάνδρεια το 331 π.Χ. Το γεγονός της ίδρυσης μιας νέας, στρατηγικής πόλης στην Αίγυπτο μπορεί να αποτελέσει στοιχείο της πολιτικής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ήθελε να έχει μία σημαντική έδρα στην περιοχή που θα τον βοηθούσε να ελέγξει καλύτερα τα εδάφη της πρώην Περσικής αυτοκρατορίας.
Έτσι στη συνέχεια ο Αλέξανδρος Γ΄ επέστρεψε στην Ασία και κατάφερε να συντρίψει τους Πέρσες στα Γαυγάμηλα το Φθινόπωρο 331 π.Χ. Κατέλαβε τις βασιλικές πρωτεύουσες, τη Βαβυλώνα, τα Σούσα, τα Εκβάτανα και την Περσέπολη. Προχώρησε σε καταστροφή της Περσέπολης πιθανότατα ως αντεκδίκηση για την καταστροφή της Αθήνας το 480 π.Χ. Ο βασιλιάς Δαρείος των Περσών, τράπηκε σε φυγή ώστε να σωθεί αν και τελικά δολοφονήθηκε από τον σατράπη Βήσσο. Ο Αλέξανδρος Γ΄, με την κατάκτηση των θησαυρών των Αχαιμενιδών γίνεται πλέον ο «Βασιλιάς Αλέξανδρος».
Η εκστρατεία στην Ινδία
Ο Αλέξανδρος Γ΄ θα επεκτείνει την εκστρατεία του και στον Ινδικό Καύκασο την άνοιξη του 329 π.Χ. Ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα. Κατά το διάστημα 329-327 π.Χ. θα καταφέρει να κατακτήσει το Τουράν. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε έχουν να κάνουν με τις αντιδράσεις των τοπικών ηγεμόνων, των σκυθικών φύλων αλλά και των συνωμοσιών μεταξύ προσώπων του στρατού του. Υπήρξε για παράδειγμα η συνωμοσία του Κλείτου κατά την οποία Μακεδόνες στρατιώτες αρνήθηκαν να γονατίσουν μπροστά στον Αλέξανδρο Γ΄.
Στη συνέχεια, το 326-325 π.Χ ο βασιλιάς Αλέξανδρος Γ΄ συνέχισε για την κατάκτηση του λεκανοπεδίου του Ινδού ποταμού και αναδιοργάνωσε το βασίλειο της Γανδαρίδας νικώντας έναν ισχυρό βασιλιά της Ινδίας, τον Πώρο. Επίσης, προχώρησε προς την κοιλάδα του Γάγγη αλλά αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Βαβυλωνία λόγω των δυσκολιών που είχε αντιμετωπίσει και την κούραση των στρατευμάτων.
Σημαντικό ιστορικό στοιχείο είναι το ότι ο Αλέξανδρος Γ΄ εμπιστεύτηκε τη διακυβέρνηση της Γανδάρας στον Πέρση Οξυάρτη. Ακόμα ανέθεσε στον Κρατερό και τον Πολυπέρχοντα να οδηγήσουν παλαίμαχους του στρατού του πίσω στον ευρωπαϊκό χώρο. Ο ίδιος από τα Σούσα με διάταγμα προς τις ελληνικές πόλεις διέταξε να επαναφέρουν τους εξόριστους και να τον τιμούν ως θεό.
Η αξιολόγηση και οι συνέπειες του έργου του Αλεξάνδρου Γ’ στην ιστορία
Η εκστρατεία του Αλεξάνδρου Γ΄ αξιολογείτε ως σημαντική από τους μελετητές και η έρευνα σε σχέση με την αυτοκρατορία που δημιούργησε αποτελούν μέχρι και σήμερα θέματα ενδιαφέροντα για έρευνα.Η παρουσία των Ελλήνων στα κύρια γεγονότα ήταν περιορισμένη. Ο λόγος ήταν το ότι το μεγαλύτερο βάρος ήταν αρχικά στους Μακεδόνες και όχι στο σύνολο των Ελλήνων. Η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός όμως, ταξίδεψαν από τον ελληνικό χώρο μέχρι τα βάθη της Ασίας και της Αιγύπτου. Η διάδοση των ελληνικών στοιχείων θα επιφέρει σημαντικές, ιστορικές αλλαγές. Αυτό διαφαίνεται και από τον χαρακτηρισμό της περιόδου αυτής ως «ελληνιστικής».
Επιπλέον, ο Αλέξανδρος Γ΄ για πρώτη φορά ασκεί μια ιδιαίτερη και πρωτοφανής πολιτική για τα ιστορικά δεδομένα. Ένα νέο είδος αυτοκρατορίας γεννιέται λόγω της επιλογής του Αλεξάνδρου Γ΄ να επιτρέψει την επιβίωση των δομών που προϋπήρχαν κατά τη διάρκεια της Περσικής αυτοκρατορίας. Στη δημιουργία αυτής της νέας αυτοκρατορίας θα συνδράμει και η προσπάθειά του για μείξη των πολιτισμικών στοιχείων Ελλήνων και Περσών. Αυτό το νέο σύστημα θα αποτελέσει παράδειγμα και κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με τη χορήγηση δικαιωμάτων και ελευθεριών σε πληθυσμούς των κατακτημένων περιοχών από τη Ρώμη.
Ακόμα παρουσιάζεται ως ένας απελευθερωτής που επιδεικνύει σεβασμό στην κουλτούρα των κατακτημένων. Έμφαση δινόταν και στην εκπαίδευση των Περσών και ο επηρεασμός από τα ελληνικά στοιχεία ήταν εμφανείς. Η ίδρυση ελληνικών πόλεων στον χώρο της παλιάς Περσικής αυτοκρατορίας είναι επίσης ένα σημαντικό στοιχείο για την πολιτισμική ώσμωση, την εξέλιξη των θετικών επιστημών, της φιλοσοφίας και την ανάπτυξη των πολιτισμικών και καλλιτεχνικών κέντρων στα πλαίσια της προσπάθειας του Αλεξάνδρου Γ΄να εντείνει τη συνεργασία των δύο λαών.
Ακόμα ο στρατός του Αλεξάνδρου Γ΄από εθνικός, Μακεδονικός μετατρέπεται σε αυτοκρατορικός και ο νέος θεσμός των ελληνικών βασιλείων σταθεροποιείται.
Ο Αλέξανδρος Γ΄ αποτέλεσε έναν συνδετικό κρίκο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Ελλήνων και Περσών. Η προσωπικότητά του πιθανότατα να ήταν και αυτό που οδήγησε στην ανάπτυξη σταθερότητας και συνεργασίας στις περιοχές που κατακτούσε αλλά και στον κυρίως ελληνικό χώρο. Για αυτό όταν πεθαίνει στις 13 Ιουνίου του 323π.Χ στη Βαβυλώνα, εγκαινιάζεται μια νέα περίοδος αστάθειας και διαμάχης για την άσκηση της εξουσίας από τους διαδόχους του. Ο Αλέξανδρος Γ΄, με τη μεγάλη εκστρατεία του και την πολιτική που ακολούθησε, επέφερε σημαντικές ιστορικές συνέπειες που επηρέασαν τον ελληνικό πολιτισμό και άφησαν το στίγμα τους πέρα των ελληνικών συνόρων.
